4 Mayıs 2019 sabahı, Türkiye’de yaşadığı hukuksuzluklar sebebiyle Meriç Nehri üzerinden Yunanistan’a geçen A.R.E., Yunan makamlarının geri itme (pushback) uygulamasıyla Türkiye’ye geri gönderilmiştir. Bu olay, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin 07 Ocak 2025 tarihli kararıyla çok önemli bir insan hakları ihlali olarak tescillenmiştir.
A.R.E., Türk makamları tarafından hakkında verilen 6 yıl 3 ay hapis cezası nedeniyle Edirne Sınır Güvenlik güçleri tarafından gözaltına alınmış ve tutuklanarak cezaevine gönderilmiştir. Türk mahkemeleri nezdinde adil bir yargılama beklemediği için A.R.E., hakkını Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde arama karanı almıştır. Bu dava, AİHM tarafından Yunanistan’ın Meriç bölgesindeki geri itme uygulamalarına ilişkin incelenen ilk dava olma niteliğini taşımaktadır.
AİHM Kararının Detayları
AİHM, Yunan Mülteciler Konseyi (Greek Council of Refugees – GCR) avukatları tarafından temsil edilen A.R.E.’nin davasında şu tespitlerde bulunmuştur:
- Sistematik Geri İtmeler: Meriç Nehri üzerinden gelen üçüncü ülke vatandaşlarının Yunan makamları tarafından sistematik olarak geri gönderildiği teyit edilmiştir.
- A.R.E.’nin Geri İtilmesi: Yunanistan makamlarının A.R.E.’yi yasadışı bir şekilde Türkiye’ye geri ittiği kararlaştırılmıştır.
- Hukuksuz Alıkonma: Geri itilme öncesinde A.R.E.’nin Yunan makamları tarafından hukuka aykırı bir şekilde alıkonulduğu belirtilmiştir.
- Etkisiz Soruşturma: Yunan adli makamlarının bu ciddi iddialara rağmen etkili bir ceza soruşturması yapmadığı ve A.R.E.’nin şikayetini delillere rağmen arşivlediği ifade edilmiştir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) İhlalleri
Mahkeme, Yunanistan’ın AİHS’ye aykırı davrandığını tespit etmiştir:
- Madde 3 ve 13: A.R.E.’nin geri itilmesi ile İşkence, İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Muamele Yasağı ihlal edilmiştir.
- Madde 5: Hukuksuz alıkonma ile Kşi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı ihlal edilmiştir.
- Madde 13, Madde 2 ve 3 ile bağlantılı olarak: Etkili başvuru hakkı ihlal edilmiştir.
Sonuç ve Tazminat
AİHM, Yunanistan’ın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi madde 41 uyarınca A.R.E.’ye manevi tazminat olarak 20.000 Euro ödemesine karar vermiştir.
Kararın Önemi
Bu karar, Yunanistan’ın geri itme politikalarının sadece bireysel bir vaka olmadığını, aksine sistematik bir uygulama olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, Frontex’in bilgisi ve gözetimi altında bu politikaların gerçekleştirilmiş olması, Avrupa Birliği’nin göçmen politikasındaki şeffaflık eksikliğini gözler önüne sermektedir.
Uluslararası Hukuk Çerçevesi
Bir kişinin, yaşamı veya özgürlüğü tehdit altında olan bir ülkeye zorla geri gönderilmesi uluslararası yasa ve sözleşmelere aykırıdır. Bu, şu belgelerde açıkça güvence altına alınmıştır:
- 1951 Cenevre Mülteci Sözleşmesi ve 1967 Tarihli Protokolü
- Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (Madde 14)
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (Madde 3 ve Madde 13)
- BM İşkenceye Karşı Sözleşme (CAT)
Öneriler
- Yunanistan Hükümeti: Sınır politikalarını uluslararası normlara uygun hale getirmeli ve geri itme uygulamalarını tamamen sona erdirmelidir.
- Avrupa Birliği: Frontex’in şeffaflığı arttırılmalı ve sınır politikaları insan haklarına uygun bir şekilde denetlenmelidir.
- Uluslararası Toplum: Geri itme uygulamalarına karşı daha etkili yaptırımlar uygulanmalı ve insan haklarının korunması için daha güçlü bir mekanizma oluşturulmalıdır.
AİHM’in bu karan, uluslararası hukukun temel ilkelerinin korunması ve mültecilerin haklarının daha etkin bir şekilde savunulması açısından kritik bir öneme sahiptir.
